Na maanden stilte dook de CEO van Delhaize, Xavier Piesvaux, afgelopen weekend plots uitgebreid op in de media met de bewering dat de keuze voor franchise de juiste was geweest. In diverse interviews en met cijfers in de hand steekt hij de loftrompet over zijn geslaagde plan en de positieve resultaten die al zijn geboekt. Achter dit clever uitgewerkt communicatieplan lijkt zowaar een 'visionair' te schuilen. Maar los van alle economische lof die hij zichzelf bezingt, stelt zich ook de vraag vanuit welk perspectief de zaken bekeken worden. Want in werkelijkheid zagen 9.200 mensen hun arbeidsvoorwaarden erop achteruitgaan. Vandaag bekijken we dit alles even met een andere bril, onze sociale bril als werknemersvertegenwoordigers.
Meer verkopen dankzij goedkoper personeel
In de winkels die het afgelopen jaar gefranchiseerd werden, zou de verkoop met dubbele cijfers gestegen zijn en werden de initieel vastgelegde doelstellingen, die de laatste jaren nog onhaalbaar leken, overtroffen. Hiep hiep hoera! Maar over welke cijfers gaat het? Over omzet? Of over bedrijfsresultaat op de bottomline? Als het daarover gaat, is het natuurlijk gemakkelijk... Sinds de franchisering is het aantal langdurig zieken enorm toegenomen omdat de druk elke dag opnieuw onhoudbaar is. Tijdelijke contracten werden niet verlengd, veel andere medewerkers met een vast contracten zijn vertrokken. Al deze “gewone, historische” werknemers - die de directie als duurder personeel kan beschouwen - worden tijdens de piekuren op de werkvloer vervangen door een leger van flexi-jobbers en studenten. Uiteraard is het verschil qua kosten dan groot. Maar dit betekent ook dat er geen kwaliteitsvolle tewerkstelling meer is als vaste banen ingeruild worden voor goedkope jobs. Kunnen we dit geslaagd noemen? In een sector waar veel laaggeschoold, maar erg loyaal personeel werkt, is dit duidelijk een signaal dat hier morgen geen sprake meer zal zijn van kwaliteitsvolle jobs, maar van bijbaantjes. Dit zal allerminst de honderdduizenden mannen en vrouwen geruststellen die in de sector actief zijn en er tot nu toe hun brood konden verdienen!
Men zal ons voor de voeten gooien dat we geen concrete cijfers kunnen voorleggen. Dat is inderdaad zo. Al anderhalf jaar krijgen we die niet meer te pakken omdat Delhaize ons aan de kant heeft geschoven. De wereld van de franchise is erg ondoorzichtig, het sociaal overleg onbestaand en de cijfers die errond hangen eveneens. Op het terrein staan de overgebleven “afgevaardigden” ook onder zodanig veel druk dat ze nog maar moeilijk kunnen functioneren en nauwelijks nog collectieve informatie verkrijgen. Wat we wél weten, is dat we van over het hele land te horen krijgen dat werknemers het niet meer aankunnen. Ze komen in onze juridische diensten hun beklag doen over de almaar slechter wordende arbeidsvoorwaarden en over de beloftes die Delhaize heeft gedaan, maar die door de gefranchiseerde uitbaters niet worden nagekomen. Ook al zijn er inderdaad werknemers die - gelukkig voor hen - bij een sympathieke franchisenemer terechtgekomen zijn, toch is dat voor velen niet het geval. Anderen moeten het stellen met voortdurende wijzigingen van uurroosters, laatavond- en zondagsopeningen (zonder de compensaties die hiervoor nochtans zijn voorzien), constante druk voor almaar meer flexibiliteit, extreme polyvalentie, onduidelijke loonfiches, streng toezicht en methodes die soms neigen naar intimidatie, dit alles in een context waarin de sociale partners vakkundig onthoofd zijn.
En als we nu eens over andere cijfers zouden praten, nl. wat een echt sociaal plan zou hebben gekost?
Natuurlijk is het financieel niet allemaal rooskleurig. De franchiseoperatie (via commerciële acties om de gefranchiseerde winkels te ondersteunen, gratis huur, enz.) zou Delhaize 400 miljoen euro gekost hebben, zo blijkt uit de cijfers die voor 2023 gepubliceerd zijn. Een flink verlies, en toch zeggen ze geen spijt te hebben van hun keuze...
Waarom? Omdat Delhaize via deze franchisestrategie zijn sociaal passief - dus het eigen personeel - van zich heeft afgeschoven. Als Delhaize echt zijn verantwoordelijkheid als werkgever had genomen en een sociaal plan had onderhandeld met sluiting van winkels, later gevolgd door franchisering, dan zou de rekening veel hoger gelegen hebben. Hier wordt het risico nu gedragen door de gefranchiseerden die zelf de uitbating hebben overgenomen. In de ogen van het grote publiek is er geen sprake van ontslagen! Maar voor de werknemers betekent dit veel druk, slechtere arbeidsvoorwaarden en een groot risico op faillissement, waarbij ze alle rechten zouden verliezen die ze in de loop der jaren hebben opgebouwd. Delhaize is niet langer zelf handelaar en werkgever, maar een verdeler van merken die haast kan beslissen over leven en dood van zijn franchisenemers. Vergeten we ook niet dat Delhaize op het ogenblik van de eenzijdige beslissing tot franchisering nog steeds veel winst maakte en allesbehalve in moeilijkheden verkeerde.
Trouwens, dat Delhaize zo snel gefranchiseerde uitbaters kon vinden, komt omdat ze hen rekruteerden onder het eigen personeel of bij ondernemers die al een of meer winkels in franchise hadden (wat in de praktijk leidt tot sociale dumping binnen de paritaire comités van de handelssector). Van echt nieuwe franchisenemers is uiteindelijk nauwelijks sprake.
En dat Delhaize zo snel heeft kunnen “rekruteren”, komt ook omdat sommige toekomstige franchisenemers erg gunstige voorwaarden hebben gekregen in de vorm van kortingen op de huur en diverse commerciële acties. Anders hadden ze de stap nooit gezet. We kunnen ons dus terecht de vraag stellen of de rekeningen wel nog in evenwicht zullen zijn als het effect van de gunstige voorwaarden uitgewerkt is. Om dat evenwicht te bereiken, moest er gesnoeid worden in het personeelsbestand, m.a.w. de “historische” Delhaize-werknemers, die zogezegd te duur waren, moesten goedkoop van de hand worden gedaan. Daarvoor waren alle middelen goed... zolang het maar niet te veel kostte. Intussen dreigt op heel wat plaatsen al het faillissement.
Van respect voor werknemers en voor sociaal overleg is nooit sprake geweest
Deze handig uitgevoerde operatie was in veel opzichten een primeur, vooral als het gaat om de hardvochtige methodes die de directie hanteerde. Zo deinsde Delhaize er tijdens de stakingsacties niet voor terug om veiligheidsdiensten in te zetten tijdens syndicale vergaderingen, om de politie in te schakelen, om bij alle rechtbanken van het land bevelschriften te laten uitvaardigen (wat ongezien was) en om zich bij dat alles in opperste stilzwijgen te hullen. Nooit eerder heeft een werkgever zoveel minachting getoond voor het sociaal overleg. Nooit eerder werden de vakbondsvrijheden zo met voeten getreden. Van enig respect van hun kant is nooit sprake geweest.
Vandaag geeft het gerecht ons beetje bij beetje gelijk. Enkele maanden geleden had de BBTK op verschillende plaatsen beroep aangetekend omtrent de procedure sociale verkiezingen voor de Delhaize-winkels die op datum X-35 al gefranchiseerd waren. Alle bedrijven in België met meer dan 50 werknemers moeten immers om de vier jaar verkiezingen organiseren om een CPBW (comité voor preventie en bescherming op het werk) te verkiezen. Sinds het conflict bij Delhaize en de franchisering van de winkels ontstonden grijze zones die sommige werkgevers aangrepen om de regels handig te omzeilen, dit in een poging om geen sociale verkiezingen te moeten organiseren, ook al was het aantal werknemers dat onder cao 32 bis was overgeplaatst groter dan 50. We hebben dit juridisch vacuüm toen meteen aangevochten. Onlangs werd hieromtrent een nieuwe beslissing in ons voordeel uitgesproken: er zijn nu al negen vonnissen bij Delhaize die stellen dat er sociaal overleg moet worden georganiseerd. Ook al is dit een overwinning, toch is het een magere compensatie voor de onthutsende rechterlijke uitspraken waardoor het stakingsrecht op het hoogtepunt van het conflict ernstig werd ingeperkt.
De toekomst van de handel: zondagsopeningen en franchisemodel?
Volgens de CEO van Delhaize zou franchise de norm moeten worden. Ook de tendens van het zondagswerk zou algemeen uitgerold moeten worden. Wat hij vergeet te vermelden als hij het heeft over resultaten met dubbele cijfers, is dat door zondagsopeningen uiteindelijk de omzet tijdens de week daalt. Door op zondag te openen, pikken ze ook marktaandeel in van hun concurrenten die het spel wel nog correct spelen. Dit zorgt voor een vlindereffect, maar daar maalt Xavier Piesvaux niet echt om. Als grote winkels zoals sommige grotere Delhaize-winkels op zondag open zijn, zullen de mensen er geen kleine boodschappen gaan doen, maar wel uitgebreid gaan winkelen. Deze inkomsten komen dan uiteindelijk niet meer op vrijdag of zaterdag in de kassa’s van andere winkelketens terecht. Naast het vlindereffect is er ook een sneeuwbaleffect. Het is een wedloop naar meer service, meer flexibiliteit, meer onzekere contracten... Door mensen op zondag te doen werken aan voorwaarden zonder sociale omkadering, doen Delhaize en zijn kliek van gefranchiseerde uitbaters aan sociale dumping waardoor de hele distributiesector gedwongen zal worden om op zondag te openen, met de hulp van de toekomstige regering. En zo zullen de arbeidsvoorwaarden van de hele handelssector naar beneden worden getrokken.
Roulette spelen met paritaire comités
Eén van de grootste problemen van dit alles situeert zich in het huidige landschap van de paritaire comités van de handel en hun bevoegdheidsgebied. Volgens Delhaize is alles goed zoals het is en hoeft de situatie niet te veranderen. Omdat ze ermee spelen...
Onder de overnemers zijn er heel wat die meerdere winkels tegelijk in hun bezit hebben, en die dus de facto meer dan 50 werknemers tewerkstellen. En toch zitten ze in het pc 202.01, dat van de kleinhandel, waar de arbeidsvoorwaarden veel flexibeler en voordeliger zijn voor de portemonnee van de werkgevers. Via deze franchiseoperatie heeft Delhaize valsgespeeld en het hele spel van paritaire comités verdraaid. In de pc’s van de kleinhandel zouden uitsluitend bedrijven mogen zitten die - alleen of in een verbonden groep - minder dan 50 werknemers hebben.
De voorbije jaren zagen we al dat het pc van de grootdistributie (pc 202 - 53.649 werknemers in 2022) steeds meer banen verloor, in tegenstelling tot het pc van de kleinhandel (202.01 - 8.212 werknemers in 2022), dat het kleinst is maar banen wint. Delhaize heeft nog meer vaart gebracht in die beweging.
Door zo met de paritaire comités te spelen, komen de arbeidsvoorwaarden van de hele sector onder zware druk te staan. Daarom vragen we al jaren om hierover een dialoog op te starten met Comeos, de werkgeversfederatie van de handel.
Was de beslissing van Delhaize dan de juiste?
Volgens de BBTK was de beslissing tot franchisering een vergissing. 18 maanden later zeggen we dat nog steeds. De conclusie die uit het bovenstaande kan worden getrokken, is dat dit plan, dat als een meteoriet op de hoofden van de werknemers en op de hele sector is gevallen, sporen zal nalaten. Of het nu gaat om arbeidsvoorwaarden, arbeidsovereenkomsten, concurrentie met andere ketens, welzijn of de toekomst van de hele sector... alles zit in een neerwaartse spiraal. Nee, wat Delhaize heeft gedaan was geen goed voorbeeld en zal dat ook nooit zijn.
De CEO mag blijven rondbazuinen dat hij nergens spijt van heeft. De realiteit is dat hij en de Nederlandse groep Ahold in één klap een hele sector in onzekerheid hebben gestort.
Meneer Piesvaux, u zult er nog spijt van hebben.